S-300: Πολιτικές, Ιστορικό και χαρακτηριστικά

Λαμβάνοντας αφορμή από τα γεγονότα των τελευταίων ημερών, αναφορικά με την τμηματική παράδοση του αντιαεροπορικού και αντιβαλλιστικού πυραυλικού συστήματος S-400 από τη Ρωσία στην Τουρκία και τις τριβές που έχει προκαλέσει στις σχέσεις της Άγκυρας με την Ουάσιγκτον αλλά και τις κυρώσεις που θα ακολουθήσουν, (με πρώτη τη ματαίωση της πώλησης
από τις ΗΠΑ στην Τουρκία των υπερσύγχρονων μαχητικών αεροσκαφών F35), είναι μία καλή ευκαιρία να μάθουμε το ιστορικό της απόκτησης από την Ελλάδα των "δικών μας πυραύλων", δηλαδή, του επίσης ρωσικού συστήματος πυραύλων S-300 (προηγούμενης γενιάς), που κατέχουν οι ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις. 

Στο παρόν άρθρο διενεργείται μία ιστορική αναδρομή από τη στιγμή απόκτησης του οπλικού συστήματος ως τις μέρες μας. Παράλληλα, αναλύονται τα χαρακτηριστικά αλλά και η σημασία του να κατέχει η Ελλάδα ένα τέτοιο όπλο στη φαρέτρα της, ενώ τέλος, παρουσιάζονται οι "κινήσεις" του ελληνικού κράτους όλο αυτό το χρονικό διάστημα.

Τι είναι το αντιαεροπορικό πυραυλικό σύστημα S-300;

Οι S-300 PMU1 είναι ένα κινητό πυραυλικό αντιαεροπορικό σύστημα που παρέχει κάλυψη στρατευμάτων και ζωτικών εγκαταστάσεων από αεροπορικές απειλές προερχόμενες από οποιονδήποτε τύπο αεροδυναμικού στόχου, καθώς και από βαλλιστικούς ή τακτικού πεδίου μάχης πυραύλους. Είναι πολυκάναλο, παντός καιρού και περιλαμβάνει υποσυστήματα αποκάλυψης και προσδιορισμού στόχων και συμπλέγματα πυραύλων αεράμυνας. Δηλαδή μπορεί να εμπλέξει εναέριους στόχους μεγέθους μαχητικού αεροσκάφους σε αποστάσεις έως 150 χλμ., από χαμηλά (25-50 μ.) έως μεγάλα ύψη (30 χλμ.), ενώ έχει και αντιπυραυλικές ικανότητες όντας ικανό να πλήξει στόχους που κινούνται με ταχύτητα μέχρι 3 χλμ./δευτερόλεπτο.

Το σύστημα διαθέτει ραντάρ έρευνας-πρόσκτησης και καθοδήγησης-εγκλωβισμού στόχων. Πρόκειται για ένα σύγχρονο, αμυντικό υπερόπλο. Στην περιοχή μας S-300 κατέχει και η Βουλγαρία, η Σλοβακία και η Αίγυπτος.

Ωστόσο, στρατιωτικοί παράγοντες επισημαίνουν πως επί της ουσίας οι S-300 δεν μπορούν να ενεργοποιηθούν στην παρούσα κατάσταση, διότι αναγνωρίζουν όλα τα συμμαχικά αεροπλάνα ως εχθρικούς στόχους και οι Ρώσοι πρέπει να αλλάξουν το λογισμικό.

Η περιπλάνηση - απόκτηση των πυραύλων από τον Ε. Σ.

Η παραγγελία των S-300 στην αρχή έγινε μυστικά από την Κύπρο, μετά τα Ίμια, επί προεδρίας Γλαύκου Κληρίδη, και αφορούσε δύο συστοιχίες πυραύλων. Το συμβόλαιο μεταξύ Κυπριακής Δημοκρατίας και Ρωσίας υπεγράφη στις 4 Φεβρουαρίου του 1997 εν μέσω απειλών από την Άγκυρα για χτύπημα μόλις εγκατασταθούν, καθώς η αγορά είχε διαρρεύσει στον Τύπο. Μάλιστα, ο τότε Ρώσος υπουργός Εξωτερικών, Γεβγκένι Πριμακόφ, είχε δηλώσει: «Ας δοκιμάσουν!».

H αλυσίδα των πιέσεων για τη ματαίωση της εγκατάστασης των S-300 στην Κύπρο είχε πολλούς κρίκους και πρωταγωνιστές. Ανάμεσά τους και η τότε ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, Μαντλίν Ολμπράιτ, που έπαιξε καίριο ρόλο στην κατάληξη της αγοράς. 

Τελικά, ένα χρόνο μετά, Αθήνα και Λευκωσία συμφώνησαν η εγκατάστασή τους να γίνει στην Κρήτη με τη σιωπηρή συναίνεση και έγκριση των Αμερικανών.

Το Μάρτιο του 1999 οι S-300 θα φτάσουν στην Κρήτη, έπειτα από μια μυστική και καλοσχεδιασμένη επιχείρηση τριών μηνών (και με την εμπλοκή και εποπτεία πρακτόρων της αμερικανικής στρατιωτικής Defense Intelligence Agency), για να αποφευχθούν αποσταθεροποιητικές κινήσεις της Άγκυρας.

Το τίμημα αγοράς των S-300 είχε καλυφθεί από την Κύπρο και έναντι αυτού η Ελλάδα κάλυψε το κόστος με την παραχώρηση αντιαεροπορικών και άλλων συστημάτων στην Εθνική Φρουρά, όπως για παράδειγμα Τor-Μ1, και αυτοκινούμενα πυροβόλα Suzana.

Το δόγμα Σημίτη

Το πολιτικό κλίμα εκείνης της περιόδου μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου θα αποκαλύψει στις 24 Δεκεμβρίου του 2018 (με αφορμή τα 20 χρόνια των S-300) με άρθρο του στην κυπριακή εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος ο Γιαννάκης Ομήρου, δημοσιεύοντας τις σημειώσεις που κρατούσε ως υπουργός Άμυνας της Κύπρου κατά τη διάρκεια της σύσκεψης της 27ης Νοεμβρίου 1998 στο Μέγαρο Μαξίμου.

                                           Ο Γιαννάκης Ομήρου σε συνάντηση με τον Κώστα Σημίτη το 2001. [Inside Story]

Παρόντες σε εκείνη την σύσκεψη ήταν από ελληνικής πλευράς ο πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης, ο υπουργός Εξωτερικών Θόδωρος Πάγκαλος, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Παπανδρέου, ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Άκης Τσοχατζόπουλος και ο υφυπουργός Εξωτερικών Γιάννος Κρανιδιώτης. Από κυπριακής παρόντες ήταν ο πρόεδρος Γλαύκος Κληρίδης, ο υπουργός Εξωτερικών Ιωάννης Κασουλίδης, ο υφυπουργός παρά τω προέδρω Παντελής Κούρος, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Χρήστος Στυλιανίδης και φυσικά ο ίδιος ο Ομήρου, ως υπουργός Άμυνας.

Διαβάζοντας τις σημειώσεις με τους διαλόγους Σημίτη-Κληρίδη προκύπτει ότι η απόφαση για τη μη έλευση των S-300 στην Κύπρο ήταν μια μονομερής ενέργεια της Αθήνας (σε συνεννόηση με την Ουάσιγκτον) για την οποία δεν είχε ενημερωθεί η Λευκωσία. Η Αθήνα δεν ήταν διατεθειμένη να στηρίξει διπλωματικά και στρατιωτικά την τοποθέτηση του ρωσικού πυραυλικού συστήματος στο νησί.

Γι’ αυτό και η ελληνική θέση, όπως αυτή εκφράστηκε από τον τότε πρωθυπουργό Σημίτη, πως θα κινδύνευε η ενταξιακή προοπτική της Κύπρου στην ΕΕ αν η Κύπρος προμηθευόταν τους S-300, δεν είναι ακριβής γιατί η Ελλάδα είχε το ισχυρό χαρτί του βέτο απέναντι στο μεγάλο κύμα διεύρυνσης που φλεγόταν να κάνει η Ένωση στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη το 2004. 

Επίσης, από τους διαλόγους αποκαλύπτεται ότι η Λευκωσία –τουλάχιστον μέχρι τότε– αγνοούσε ότι η κυβέρνηση της Αθήνας είχε εγκαταλείψει μετά τα Ίμια το «Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα» που θα την υποχρέωνε να εμπλακεί σε μία εκτεταμένη αποτροπή μιας τουρκικής στρατιωτικής επιχείρησης στην Κύπρο.

Στις 4 Ιανουαρίου 1999, με επιστολή του προς τον Κληρίδη, ο Ομήρου υπέβαλε την παραίτησή του. Τελικά τον Μάρτιο του 1999 οι S-300 εγκαταστάθηκαν στην 126η Σμηναρχία Μάχης στο Ηράκλειο. Το 2001 μεταφέρθηκαν –για άγνωστους λόγους– στην 138η Σμηναρχία στο Τυμπάκι και παρέμειναν εκεί μέχρι το 2004, οπότε και μεταφέρθηκαν πίσω στην 126η Σμηναρχία για τις ανάγκες τότε των Ολυμπιακών Αγώνων.

Μετά από 14 χρόνια αναμονής, η δοκιμαστική βολή έγινε τον Δεκέμβριο του 2013 στο Πεδίο Βολής στα Χανιά, στο πλαίσιο της άσκησης «Λευκός Αετός», παρουσία των υπουργών Άμυνας της Ελλάδας, Δημήτρη Αβραμόπουλου, και της Κύπρου, Φώτη Φωτίου, του Αρχηγού ΓΕΕΘΑ, στρατηγού Μιχάλη Κωσταράκου, αλλά και ξένων στρατιωτικών και διπλωματικών παρατηρητών, μεταξύ των οποίων ήταν Αμερικανοί, Τούρκοι, Κινέζοι, Βρετανοί, Ιρανοί και φυσικά Ρώσοι, που είχαν και την υψηλή εποπτεία της βολής.

Μεταφορά και αναβάθμιση

Το 2017 αίσθηση είχαν προκαλέσει δημοσιεύματα του ηλεκτρονικού Τύπου (λεπτομερή ως προς τη διαδικασία και τη στρατηγική επιλογή) περί μεταφοράς των S-300 από την Κρήτη σε νησί του Αιγαίου, τη Σκύρο, ή στη Σιθωνία της Χαλκιδικής, για μεγαλύτερο εύρος βεληνεκούς. Διαψεύστηκαν, όχι επίσημα, αλλά από στρατιωτικούς κύκλους του ΥΠΕΘΑ, που είπαν ότι μια τέτοια κίνηση θα ήταν μη αναγκαία και περιττή.

Το δεδομένο είναι ότι από τον Νοέμβριο του 2018 επί υπουργίας Πάνου Καμμένου, κατά το ταξίδι του στη Μόσχα, η ελληνική κυβέρνηση συζητούσε με τη ρωσική για την επιχειρησιακή αναβάθμιση τόσο των S-300 όσο και των Tor- Μ1. Στην ατζέντα των συζητήσεων που είχε στη Μόσχα ο Καμμένος με τον Ρώσο ομόλογό του, Σεργκέι Σόιγκου, ήταν και η συνεργασία στον αμυντικο-βιομηχανικό τομέα.

                        Ο Πάνος Καμμένος κατά την επίσημη επίσκεψή του στη Μόσχα τον Νοέμβριο του 2018. [Inside Story]

Όταν ο πρόεδρος των ΑΝΕΛ έφυγε από την κυβέρνηση, στο υπουργείο Άμυνας τον διαδέχτηκε ο Ευάγγελος Αποστολάκης. O κ. Αποστολάκης στη συνάντησή του με τον Pώσο πρέσβη στην Αθήνα, Αντρέι Μάσλοβ, τον περασμένο Μάρτιο, συζήτησε μεταξύ άλλων το ζήτημα της αναβάθμισης-εκσυγχρονισμού των αντιαεροπορικών συστημάτων S-300 και Tor-M1, τα οποία, σύμφωνα με τον πρώην υπουργό, αποτελούν κομβικά συστήματα για την αεράμυνα της χώρας.

Ωστόσο, στο περιβάλλον έντασης που έχει δημιουργήσει η Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο, στο οποίο «δεν αντέχουμε ένα ατύχημα», όπως είπε ο Αμερικανός πρέσβης στο πρόσφατο συνέδριο του Economist στην Αθήνα, η επιχειρησιακή αναβάθμιση ή όχι των ρωσικών S-300 θα φανεί το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα από τις επιλογές της νέας κυβέρνησης και την ταύτιση των απόψεων και κοινών στρατηγικών επιλογών της Ελλάδας με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η δήλωση του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια στο Bloomberg στις 19 Ιουλίου, ότι «υπάρχουν χιλιάδες συνέργειες (μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας) από τον τουρισμό έως την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων», ίσως σκιαγραφεί το πλαίσιο των επιλογών αυτών.