Τι πιθανότητες έχει η Ελλάδα με τις "γερμανικές αποζημιώσεις";

Στις 18 Απριλίου 2016, με πρωτοβουλία της τότε Προέδρου της Βουλής Ζωής Κωνσταντοπούλου, πραγματοποιήθηκε στη Βουλή η συζήτηση για τη σύσταση διακομματικής επιτροπής διεκδίκησης των γερμανικών αποζημιώσεων. Το θέμα κατά καιρούς ερχόταν συχνά στην επιφάνεια χωρίς όμως κάποια επίσημη κίνηση. Πριν μερικές εβδομάδες ωστόσο, το παγωμένο θέμα ήρθε ξανά στο προσκήνιο με επίσημο ψήφισμα της Βουλής υπέρ της διεκδίκησης αυτή τη φορά. Για να φτάσουμε στην προηγούμενη Τρίτη, 4 Ιουνίου, όπου η Αθήνα απέστειλε στο Βερολίνο ρηματική διακοίνωση με την οποία ζητά με κάθε επισημότητα την καταβολή 377 δισεκατομμυρίων ευρώ από το Γερμανικό κράτος, ως αποζημίωση για το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Φυσικά σε όλες τις περιπτώσεις, το γερμανικό κράτος απάντησε αρνητικά στα αιτήματα της Ελλάδας, όπως και στο τελευταίο, επίσημα. Υπάρχει περίπτωση η Ελλάδα να εισπράξει αυτά τα χρήματα από τη Γερμανία; Καταρχάς, όλοι μας πρέπει να λάβουμε υπόψιν πως οι γερμανικές αποζημιώσεις αφορούν τρεις ξεχωριστές ενότητες.

Μια είναι το κατοχικό δάνειο. Τι είναι όμως αυτό το εν λόγω δάνειο; Οι διεθνείς συμβάσεις της Χάγης ήδη από το 1907 προέβλεπαν την εκ μέρους του κατακτημένου καταβολή εξόδων και συντήρηση των στρατευμάτων του κατακτητή. Η κατοχική κυβέρνηση της Ελλάδας λοιπόν σύναψε το 1942 δάνειο με το γερμανικό κράτος, από το οποίο μεγάλο μέρος, ποτέ δεν επεστράφη στη χώρα μας. Και τώρα η Ελλάδα το διεκδικεί. 

Μία δεύτερη ενότητα είναι οι επανορθώσεις υπέρ του ελληνικού δημοσίου για καταστροφές υποδομών. Μία τρίτη είναι τέλος, οι αποζημιώσεις υπέρ των θυμάτων που αφορούν αγωγές συγγενών, κυρίως από τα ολοκαυτώματα, όπως του Διστόμου. 

Ας τα πάρουμε με τη σειρά. Το ύψος του κατοχικού δανείου είναι πολύ δύσκολο να υπολογιστεί με ακρίβεια κι αυτό είναι πολύ λογικό, αφού έχουν περάσει 70 χρόνια. Ο μέσος όρος των σοβαρών εκτιμήσεων που έχουν γίνει το δίνουν γύρω στα 6 δις ευρώ. Το πολύ-πολύ να είναι 9 δις και να φτάνει τα 13 δις με τους τόκους αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι 54 δις, ούτε φυσικά 550 δις με τους τόκους, όπως ισχυρίζονται κάποιοι.

Όσον αφορά στις επανορθώσεις, η Τράπεζα της Ελλάδας τις έχει υπολογίσει περί τα 7,1 δις δολάρια σε τιμές 1938, δηλαδή 108 δις σημερινά ευρώ χωρίς τους νόμιμους τόκους - με τους τόκους ξεπερνάνε το 1 τρις, δηλαδή 3 φορές το δημόσιο χρέος της Ελλάδας! Το ποσό αυτό είναι πράγματι υπαρκτό αλλά αποτελεί απλώς έναν υπολογισμό των υλικών ζημιών της Ελλάδας και δεν επιδικάστηκε ποτέ. Αντιθέτως, στη Διάσκεψη του Παρισιού το 1945 η Ελλάδα αποδέχθηκε ότι το συνολικό ύψος των υλικών ζημιών που υπέστη ήταν 3,81 δις δολάρια σε τιμές 1938 - δηλαδή παραιτήθηκε από την αξίωση των 7,1 δις - για να λάβει τελικά μόλις 25 εκατομμύρια δολάρια σε είδος - ούτε καν μετρητά - που ήταν και το μοναδικό ποσό το οποίο τελικά επιδικάστηκε. Εξάλλου, όσο η Γερμανία παρέμενε χωρισμένη, καμία σοβαρή συζήτηση για τις επανορθώσεις δε μπορούσε να γίνει. Ποια από τις δύο Γερμανίες θα πλήρωνε;
Όχι μόνο δε ζητήθηκαν λεφτά από τη Γερμανία αλλά αντίθετα της δόθηκαν εκατομμύρια μέσω του σχεδίου Μάρσαλ στο πλαίσιο του οποίου πήρε χρηματική βοήθεια και η Ελλάδα, λεφτά που δε θα έπαιρνε αν συνέχιζε να διεκδικεί τις πολεμικές αποζημιώσεις.

Και φτάνουμε έτσι στο 1960 και τη συμφωνία που υπέγραψε η κυβέρνηση Καραμανλή βάσει της οποίας το 1961 δόθηκαν από τη Βόννη 115 εκατομμύρια μάρκα για Έλληνες που “υπέστησαν διωγμούς διά λόγους φυλετικούς, θρησκευτικούς ή αντιθέσεως προς την εθνικοσοσιαλιστική κοσμοθεωρία”.

Εδώ τα πράγματα είναι κάπως θολά, αφού κάποιοι ερμηνεύουν τη συμφωνία που υπογράφηκε ως οριστική παραίτηση της Ελλάδας από οποιαδήποτε επιπλέον αξίωση, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι αποτέλεσε προσωρινή παραίτηση μέχρι την ενοποίηση της Γερμανίας, όπως όριζε η συμφωνία του Λονδίνου του 1953 - αυτή που κούρεψε το γερμανικό χρέος στο μισό και στην οποία αναφερόταν κάποτε ο Αλέξης Τσίπρας όταν ζητούσε να εφαρμοστεί τώρα και για το δημόσιο χρέος της Ελλάδας. 

Το 1990, είναι η χρονιά ενοποίησης της Γερμανίας, που φιλοδοξούσε να στείλει το ζήτημα των πολεμικών αποζημιώσεων οριστικά στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας. Τί έγινε τότε; Απολύτως τίποτα. Στην ειρηνευτική συμφωνία της Μόσχας δεν ανακινήθηκε καν το θέμα των αποζημιώσεων. ΗΠΑ, Γαλλία και Βρετανία παραιτήθηκαν πλήρως από τη διεκδίκηση αποζημιώσεων. Η Ρωσία μόνο έλαβε 8 δις ευρώ - αντί για 90 δις που διεκδικούσε το 1945. Η Ελλάδα φυσικά δεν έλαβε τίποτα. Εδώ ωστόσο είναι η ώρα να αναρωτηθούμε κάποια πράγματα.

Αν η Ρωσία με 20 εκατομμύρια νεκρούς πολίτες κι άλλα 10 εκατομμύρια νεκρούς στρατιώτες κατάφερε να πάρει μόλις 8 δις ευρώ, τι θα παίρναμε εμείς; Όχι ότι το παλέψαμε κιόλας.

Χωρίς να είμαι νομικός, θεωρώ εξαιρετικά απίθανο η Ελλάδα να καταφέρει να πετύχει το οτιδήποτε σχετικά με αυτές. Μιλάω μόνο σε νομικό επίπεδο, αφού σε πολιτικό είναι αυτονόητο ότι αμοιβαία συνεννόηση με τη Γερμανία δεν πρόκειται να υπάρξει. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι αν η Ελλάδα πράγματι δικαιωθεί από το Δικαστήριο της Χάγης - εάν ποτέ προσφύγει σε αυτό - και λάβει το πόσο των επανορθώσεων, τότε ολόκληρος σχεδόν ο πλανήτης θα απαιτήσει το ίδιο και η Γερμανία θα κληθεί να πληρώσει 100 τρις ευρώ, δηλαδή 40 γερμανικά ΑΕΠ ή αλλιώς το παγκόσμιο χρέος επί 2.

Ίσως μόνο το κατοχικό δάνειο να αποτελεί ρεαλιστικός στόχος. Οι αποζημιώσεις προς τα θύματα όμως; Αυτές είναι καθαρά ιδιωτικές και δεν θα ελαφρύνουν στο ελάχιστο το δημόσιο χρέος της Ελλάδας. Ότι είναι, αν τελεσφορήσει κάποια προσπάθεια, το τυχόν ποσό θα καταβληθεί σε συγγενείς θυμάτων κι όχι στο ελληνικό κράτος. Ακόμα κι όταν η υπόθεση του Διστόμου πήγε στη Χάγη, το Διεθνές Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι υπεύθυνα για τη διευθέτησή της είναι τα γερμανικά δικαστήρια.

Προφανώς, ο ΣΥΡΙΖΑ γνωρίζει ότι η Ελλάδα δεν πρόκειται να εισπράξει ποτέ ούτε μισό ευρώ από τις γερμανικές οφειλές κι αν αυτό κάποτε συμβεί, σίγουρα ο Αλέξης Τσίπρας δε θα ζει για να το δει. Αυτές οι διαδικασίες μπορούν να κρατήσουν δεκαετίες.

Σε κάθε περίπτωση, η σύσταση διακομματικής επιτροπής για τη διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων μπορεί να λειτουργήσει θετικά για την Ελλάδα σε επικοινωνιακό και συμβολικό επίπεδο, αφού δίνει επιτέλους την εντύπωση μιας χώρας που έχει το θάρρος να διεκδικεί. Όμως σίγουρα ε θα λειτουργήσει ως σκαπανέας οικονομικών και πολιτικών προσόδων. Κι αυτό οφείλουν να το αντιληφθούν στον ΣΥΡΙΖΑ.